درس‌هایی از دعای روز یازدهم ماه مبارک رمضان

*دعای روز یازدهم ماه مبارک رمضان

اللهمّ حَبّبْ الیّ فیهِ الإحْسانَ وکَرّهْ الیّ فیهِ الفُسوقَ والعِصْیانَ وحَرّمْ علیّ فیهِ السّخَطَ والنّیرانَ بِعَوْنِکَ یا غیاثَ المُسْتغیثین.

خدایا در این روز خیر و نیکی را مورد علاقه و زشتی و نافرمانی را ناپسند من قرار ده، در این روز خشم و آتش عذابت را بر من حرام کن،‌ به یاری خود، ای فریادرس فریادخواهان.

*فراز اول دعا

خدایا، احسان را در این روز، برای من محبوب گردان.

مرحوم آیت‌الله بهاءالدینی می‌فرمود: دعا کنید خدا مبداء میل ما را عوض کند، یعنی کانون تمایلات ما را عوض کند.

آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری فرموده بود: از آسیای میانه، تاجری به سامرا آمده بود و این تاجر، میل شدیدی به خوردن چای داشت که هر مرتبه، چند فنجان، چای پررنگ را می‌‌نوشید، آبدارچی میرزای شیرازی گفت: ما توان، تامین چای خوردن او را نداریم، یکی از علما گفت: من چای او را تامین می‌کنم و او را به منزل خود می‌برم، روزی تاجر به خانه آن عالم می‌رود و متوجه می‌شود کسی در خانه نیست به خانه میرزای شیرازی می‌رود آنجا نیز او را پیدا نمی‌کند با آن علاقه شدید به چایی با حالت ناراحتی توسل به حضرت ابوالفضل العباس پیدا می‌کند و با این توسل، مبدا میل به چای، در او تغییر می‌کند به‌طوری که نسبت به استکان چای، تنفر پیدا می‌کند.

* ماجرای جوانی که عاشق گوهرشاد شد

بانو گوهرشاد، زمانی که مسجد گوهرشاد در مشهد را می‌ساخت، کارگری ساده، عاشق وی شد، عشق کارگر به خانم گوهرشاد، آنقدر شدید بود که او را از آب و غذا خوردن انداخت و در بستر بیماری افتاد، قضیه را به گوهرشاد خبر دادند و او گفت: من حاضرم با او ازدواج کنم به شرطی که او،  چهل شبانه‌روز در این مسجد اعتکاف کند، کارگر نیز چهل شبانه‌روز در مسجد اعتکاف کرد، روز چهلم،  خانواده‌اش با شادی آمدند تا وی را از مسجد برای خواستگاری گوهرشاد ببرند، ولی او جواب داد، بروید و مزاحم من نشوید من «گوهرشاد» را نمی‌شناسم.

در حقیقت به واسطه انس با خدا و نماز شب، خداوند مبداء میل این جوان را عوض کرده است و از عشق مجازی به عشق حقیقی کشانده است این یکی از بهترین درس‌‌هاست برای جوانان ما که در روند زندگی خود تأمل و تفکر کنند.

در فراز دیگری از این دعا می‌خوانیم « اللهمّ حَبّبْ الیّ فیهِ الإحْسانَ »: خدا در این روز احسان را محبوب من قرار بده.

«احسان»، نیکی کردن فراتر از قانون و عقل را می‌گویند.

« إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ …» همانا خداوند به عدل و احسان امر می‌کند. (سوره نحل آیه ۹۰)

زن حق دارد برای شیر دادند طفل، از شوهر پول بگیرد این عدل است. ولی از سوی دیگر خداوند فرمان به احسان هم داده است، پول گرفتن، عدل است ولی احسان نیست.

آثار احسان

نخستین اثر احسان محبوبیت در نزد خداست. « إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ » خداوند احسان کنندگان را دوست دارد. (بقره آیه ۱۹۵)

دومین ویژگی احسان، اجر عظیم و بسیار است «… فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنْکُنَّ أَجْرًا عَظِیمًا » (احزاب آیه ۲۹)

سومین ویژگی احسان اصلاح ناهنجاری‌های اخلاقی، احسان به دشمن و مخالف باعث، اصلاح او خواهد شد.

* امام موسی کاظم (ع) و فرد هتاک

شخصی به خاطر دشمنی با امام کاظم‌(ع) به حضرت ناسزا می‌گفت: تا جایی که اطرافیان حضرت عرض کردند اجازه بفرمایید او را بکشیم، حضرت، اجازه ندادند و در مقابل ناسزاگویی، به او احسان کردند همان کسانی که می‌خواستند، آن فرد هتاک را به قتل برسانند، دیدند که او در مسجد حاضر شده و پشت سر امام، نماز می‌خواند.

امیرالمومنین‌(ع) می‌فرماید: « الاِحْسانُ اِلی المُسئِ یَسْتَصْلِحُ الَعُدوَّ » نیکی به مجرم، دشمن را اصلاح می‌کند. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص۳۸۸)

* رفتار پیامبر‌(ص) با اسیر

اسیر کافری را نزد پیامبر‌(ص) آوردند تا او را اعدام کنند در حالی که به او غذا نداده بودند، پیامبر‌(ص) فرمود: چرا به او غذا ندادید؟ گفتند چون دشمن و در حال اعدام شدن است و در ضمن در خوردن، خیلی پرخوری می‌کند و با یک وعده، سیر نمی‌شود. حضرت فرمودند: اگر با یک وعده غذا، سیر نمی‌شود، غذای مرا به او بدهید تا این جمله را از پیامبر‌(ص) شنید، اسلام آورد و از قهرمانان لشکر اسلام شد.

* ماندگاری نام صاحب احسان

اثر دیگر احسان این است که باعث ماندگاری نام احسان کننده می‌شود.

حضرت علی‌‌(ع) فرمودند: « المُحْسِنُ حَیٌّ وَ اِنْ نُقِلَ اِلی مَنازِلِ الامْواتِ ». انسان نیکوکار، زنده است گرچه در منازل اموات باشد. (تصنیف غررالحکم و درر الکلم ص۳۸۶)

همه مردم، مدرسه فیضیه را با نام مرحوم فیض کاشانی می‌شناسند و یا مدرسه علمیه خان با نام آیت‌الله بروجردی‌ (ره) عجین شده است.

دیگر از آثار احسان،‌ محبوبیت بین مردم است.

حضرت علی‌(ع) فرمودند: « سَبَبُ المُحَبَّهِ الاِحْسانُ ». یعنی سبب محبت، احسان است. احسان رشته محبت و دوستی را بین افراد مختلف خانواده و جامعه تقویت می‌کند.

مشمول رحمت خدا شدن نیز از آثار احسان می‌باشد خداوند می‌فرماید: «… إِنَّ رَحْمَهَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ » رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است. (سوره اعراف آیه ۵۶)

آثار دیگر احسان، معیت خدا است

معیت در قرآن و معارف اسلام دو قسم است؛ معیت خاص و عام، اما معیت عام یعنی، خدا با همه است.

« هو مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ » هر جا باشید او با شما است (سوره حدید آیه ۴)

اما معیت خاص، به فرمایش خداوند اینگونه است: « وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ » (سوره عنکبوت آیه ۶۹) و خداوند با نیکوکاران و احسان‌کنندگان است.

احسان درهای عظیم رحمت خدا را می‌گشاید

* سید شفتی و نتیجه احسان او

سید محمد باقر شفتی‌(ره) یکی از علمای بزرگ شیعه بعد از تحصیل در نجف اشرف، در نهایت فقر، به ایران و اصفهان مهاجرت می‌کند، مرحوم آیت‌الله کرباسی از ایشان خواهش می‌کنند در منزل وی بمانند، اما سید شفتی قبول نمی‌کنند و جایی را برای سکونت معین می‌کنند، بعد از چند روز گرسنگی، پولی فراهم شده و مقداری جگر خریداری می‌کنند در حال بازگشت، سگی را با بچه‌هایش می‌بیند که در اثر خشک شدن شیر، توله‌های سگ در حال جان دادن هستند، سید شفتی می‌نشیند و جگر را خرد کرده و به سگ می‌دهند، تا بخورد وقتی این عمل از سید شفتی انجام داد، خداوند درهای رحمت خود را برای او باز کرد که در حالات ایشان گفته‌اند، هیچ عالم شیعی مثل سید شفتی ثروتمند نشد، آیت‌الله بهجت‌(ره) می‌گفتند: یک روز عید غدیر، ده‌ها سال بیست هزار تومان عیدی می‌دهند، به عبارتی پول دویست‌هزار نفر استاد کار، در آن زمان بوده است ثروت ایشان آنقدر بود شخصی که به حضورشان رفته بود، می‌گفت: آنقدر طلا و جواهر جلویش ریخته بود که نزدیک بود من ایشان را نبینم، اعلان کردند فقرای اصفهان بیایند و به آنها کمک می‌کرد.

آیت‌الله بهجت می‌فرمود: از هندوستان، برای سید شفتی وجوهات و نذورات را با فیل می‌آوردند در تاریخ نقل شده است که در زمان فتحعلی‌شاه قاجار زمانی که بین ایران و روس جنگ اتفاق افتاد و خزینه بیت‌المال خالی شد گفتند؛ برویم و از سید شفتی برای جنگ با روس پول فرض کنیم، همچنین درهای معنوی را نیز خداوند برای او باز کرد و همه این مسایل نتیجه احسانی بود که سید شفتی‌(ره) انجام داد.

درس‌هایی از دعای روز دهم ماه مبارک رمضان

*دعای روز دهم ماه مبارک رمضان

«اَللّهُمَّ اجْعَلْنی فیهِ مِنَ الْمُتَوَکِّلینَ عَلَیکَ وَاجْعَلْنی فیهِ مِنَ الْفاَّئِزینَ لَدَیکَ وَاجْعَلْنی فیهِ مِنَ الْمُقَرَّبینَ اِلَیکَ بِاِحْسانِکَ یا غایهَ الطّالِبینَ.»

خدایا، در این روز مرا از آنان که به تو توکل می‌کنند قرار بده و از آنان که پیش تو سعات یافته‌اند و از نزدیکان درگاه تو هستند قرار بده، به حق احسان و بخششت، ای خواسته نهایی جویندگان.

خدایا در این روز مرا از توکل کنندگان بر تو قرار بده

* معنای توکل

توکل در لغت به معنای تفویض امر است، کار خود را به وکیلی واگذار کنیم که مورد اعتماد است. حافظ می گوید: گر کار خود به خدا واگذاری حافظ ای بسا عشق که با بخت خدا داده کنی

خداوند می‌فرماید: وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُه، (سوره طلاق آیه ۳)؛ کسی که بر خدا توکل کند پس خدا او را کافی است.

آیه فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ، (آل عمران آیه ۱۵۹)؛  خطاب به شخص پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است. این آیه، صراحت توکل را در یک مفهوم مثبت یادآوری می کند و می فرماید «ای پیغمبر! همین که عزم کردی و تصمیم گرفتی، به خدا اعتماد کن و کار خود را دنبال کن» نمی گوید: بنشین و دست روی دست بگذار و توکل کن، می گوید کار خود را بکن و به خدا توکل کن.

برای روشن‌شدن مفهوم توکل لازم است که معنای اعتماد و اقسام آن را بدانیم:

* انواع اعتماد

اعتماد بر سه گونه است، این سه مورد حصر عقلی دارد یعنی فراتر از این سه مورد امکان ندارد.

اولین مورد، «اعتماد به نفس» است که روان‌شناسان این نکته را تاکید و ترویج می‌کنند و به عنوان یک اصل موفقیت مورد تأکید قرار می‌دهند و حتی روان‌شناسان غربی که نگاه سکولاری و امانیستی به جامعه و خلقت دارند و قایل به اعتماد و توکل به خدا نیستند در این مسئله خیلی مانور می‌دهند و اصطلاحاتی چون: ما «می‌خواهیم و می‌توانیم» یا «خواستن، توانستن است» را بسیار به کار می‌برند.

این که انسان از هر نظر به خود متّکى باشد. این حالت گرچه از دیدگاه روان‌شناسى پسندیده و بدان سفارش شده است، لیکن در فرهنگ توحیدى صحیح و قابل قبول نیست؛ چون هر چه بر میزان شناخت و معرفت انسان نسبت به خود و خداوند، افزوده گردد، متوجه مى‌شود که بیش از آنچه قبلا مى‌پنداشته، ضعیف و عاجز است؛ به تعبیر دیگر بر عجز و ناتوانى خود، بیش از پیش، واقف مى‌شود.

توکّل و اعتماد انسان به خدا، ناشى از معرفت به ربوبیّت الهى است. اگر انسان خدا را به عنوان مالک و صاحب اختیار و کسى که هستى‌اش در دست اوست بشناسد؛ دیگر نیازى نمى‌بیند سراغ دیگرى برود و دست نیاز به سوى او دراز کند.

دومین مورد توکل، توکل به غیر است و شامل انواع اعتماد به قدرت‌های مادی نیز می‌شود.

اعتماد به خدا، سومین اعتماد را تشکیل می‌دهد.

«اعتماد به نفس» و «اعتماد به غیر»، قابل نقد است؛ چون که هر دوی آنها محدود می‌باشند، اما اعتماد به خدا، زوال‌پذیر نیست و اگر انسان اعتماد به خدا، پیدا کرد به معنای «توکل» می‌باشد.

مولوی می‌گوید: تکیه بر جبار کن تا وا رهی                   ورنه افتی در بلای گمرهی

* آثار توکل

اولین اثر توکل، کفایت کردن خدا، برای انسان است «وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَمَن یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْرًا»، (آیه ۳، سوره طلاق)

حضرت علی‌(ع) می‌فرماید: «مَنْ تَوَکَّلَ عَلَى اللَّهِ کُفِیَ»، (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص: ۱۹۶). کسی که بر خدا توکل کند، خدا، او را کفایت می‌کند.

دومین اثر توکل بر خدا «آسودگی» است:

« مَنْ تَوَکَّلَ لَمْ یَهْتَمَّ»، (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص: ۱۹۷)، حضرت علی‌(ع) فرمودند کسی که توکل می‌کند، غصه نمی‌خورد.

سومین اثر توکل بر خدا، آسانی است. حضرت علی‌(ع) فرمودند: کسی که بر خدا توکل کند سختی‌ها بر او آسان می‌شود.

چهارمین اثر توکل، نورانیت است. حضرت علی‌(ع) فرمودند: «مَنْ تَوَکَّلَ عَلَى اللَّهِ أَضَاءَتْ لَهُ الشُّبُهَاتُ وَ کُفِیَ الْمَئُونَاتِ وَ أَمِنَ التَّبِعَاتِ»، (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص: ۱۹۷)، کسی که بر خدا توکل کند شبهات برای او روشن می‌شود هزینه‌ها، کفایت و پیامدهایش، امن می‌شود

پنجمین اثر توکل این است که سلطه شیطان را از انسان دور می‌کند.

خداوند در آیه ۹۹ سوره نحل می‌فرماید: «إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذینَ آمَنُوا وَ عَلى‏ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ»، شیطان بر کسانی که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکل می‌کنند، تسلطی ندارد.

درس‌هایی از دعای روز نهم ماه مبارک رمضان

*دعای روز نهم ماه مبارک رمضان 

«اَللّهُمَّ اجْعَلْنی فیهِ مِنَ الْمُتَوَکِّلینَ عَلَیکَ وَاجْعَلْنی فیهِ مِنَ الْفاَّئِزینَ لَدَیکَ وَاجْعَلْنی فیهِ مِنَ الْمُقَرَّبینَ اِلَیکَ بِاِحْسانِکَ یا غایهَ الطّالِبینَ.»

خدایا، در این روز مرا از آنان که به تو توکل می‌کنند قرار بده و از آنان که پیش تو سعات یافته‌اند و از نزدیکان درگاه تو هستند قرار بده، به حق احسان و بخششت، ای خواسته نهایی جویندگان.

خدایا در این روز مرا از توکل کنندگان بر تو قرار بده

* معنای توکل

توکل در لغت به معنای تفویض امر است، کار خود را به وکیلی واگذار کنیم که مورد اعتماد است. حافظ می گوید: گر کار خود به خدا واگذاری حافظ ای بسا عشق که با بخت خدا داده کنی

خداوند می‌فرماید: وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُه، (سوره طلاق آیه ۳)؛ کسی که بر خدا توکل کند پس خدا او را کافی است.

آیه فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ، (آل عمران آیه ۱۵۹)؛  خطاب به شخص پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است. این آیه، صراحت توکل را در یک مفهوم مثبت یادآوری می کند و می فرماید «ای پیغمبر! همین که عزم کردی و تصمیم گرفتی، به خدا اعتماد کن و کار خود را دنبال کن» نمی گوید: بنشین و دست روی دست بگذار و توکل کن، می گوید کار خود را بکن و به خدا توکل کن.

برای روشن‌شدن مفهوم توکل لازم است که معنای اعتماد و اقسام آن را بدانیم:

* انواع اعتماد

اعتماد بر سه گونه است، این سه مورد حصر عقلی دارد یعنی فراتر از این سه مورد امکان ندارد.

اولین مورد، «اعتماد به نفس» است که روان‌شناسان این نکته را تاکید و ترویج می‌کنند و به عنوان یک اصل موفقیت مورد تأکید قرار می‌دهند و حتی روان‌شناسان غربی که نگاه سکولاری و امانیستی به جامعه و خلقت دارند و قایل به اعتماد و توکل به خدا نیستند در این مسئله خیلی مانور می‌دهند و اصطلاحاتی چون: ما «می‌خواهیم و می‌توانیم» یا «خواستن، توانستن است» را بسیار به کار می‌برند.

این که انسان از هر نظر به خود متّکى باشد. این حالت گرچه از دیدگاه روان‌شناسى پسندیده و بدان سفارش شده است، لیکن در فرهنگ توحیدى صحیح و قابل قبول نیست؛ چون هر چه بر میزان شناخت و معرفت انسان نسبت به خود و خداوند، افزوده گردد، متوجه مى‌شود که بیش از آنچه قبلا مى‌پنداشته، ضعیف و عاجز است؛ به تعبیر دیگر بر عجز و ناتوانى خود، بیش از پیش، واقف مى‌شود.

توکّل و اعتماد انسان به خدا، ناشى از معرفت به ربوبیّت الهى است. اگر انسان خدا را به عنوان مالک و صاحب اختیار و کسى که هستى‌اش در دست اوست بشناسد؛ دیگر نیازى نمى‌بیند سراغ دیگرى برود و دست نیاز به سوى او دراز کند.

دومین مورد توکل، توکل به غیر است و شامل انواع اعتماد به قدرت‌های مادی نیز می‌شود.

اعتماد به خدا، سومین اعتماد را تشکیل می‌دهد.

«اعتماد به نفس» و «اعتماد به غیر»، قابل نقد است؛ چون که هر دوی آنها محدود می‌باشند، اما اعتماد به خدا، زوال‌پذیر نیست و اگر انسان اعتماد به خدا، پیدا کرد به معنای «توکل» می‌باشد.

مولوی می‌گوید: تکیه بر جبار کن تا وا رهی                   ورنه افتی در بلای گمرهی

* آثار توکل

اولین اثر توکل، کفایت کردن خدا، برای انسان است «وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَمَن یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْرًا»، (آیه ۳، سوره طلاق)

حضرت علی‌(ع) می‌فرماید: «مَنْ تَوَکَّلَ عَلَى اللَّهِ کُفِیَ»، (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص: ۱۹۶). کسی که بر خدا توکل کند، خدا، او را کفایت می‌کند.

دومین اثر توکل بر خدا «آسودگی» است:

« مَنْ تَوَکَّلَ لَمْ یَهْتَمَّ»، (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص: ۱۹۷)، حضرت علی‌(ع) فرمودند کسی که توکل می‌کند، غصه نمی‌خورد.

سومین اثر توکل بر خدا، آسانی است. حضرت علی‌(ع) فرمودند: کسی که بر خدا توکل کند سختی‌ها بر او آسان می‌شود.

چهارمین اثر توکل، نورانیت است. حضرت علی‌(ع) فرمودند: «مَنْ تَوَکَّلَ عَلَى اللَّهِ أَضَاءَتْ لَهُ الشُّبُهَاتُ وَ کُفِیَ الْمَئُونَاتِ وَ أَمِنَ التَّبِعَاتِ»، (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص: ۱۹۷)، کسی که بر خدا توکل کند شبهات برای او روشن می‌شود هزینه‌ها، کفایت و پیامدهایش، امن می‌شود

پنجمین اثر توکل این است که سلطه شیطان را از انسان دور می‌کند.

خداوند در آیه ۹۹ سوره نحل می‌فرماید: «إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذینَ آمَنُوا وَ عَلى‏ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ»، شیطان بر کسانی که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکل می‌کنند، تسلطی ندارد.

درس‌هایی از دعای روز هشتم ماه مبارک رمضان

*دعای روز هشتم ماه مبارک رمضان

اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ رَحْمَهَ الْأَیْتَامِ وَ إِطْعَامَ الطَّعَامِ وَ إِفْشَاءَ السَّلاَمِ وَ صُحْبَهَ الْکِرَامِ بِطَوْلِکَ یَا مَلْجَأَ الْآمِلِین.

خدایا، ترحم یتیمان،‌ غذا دادن به مردم، افشا کردن سلام، هم‌صحبتی کریمان را در این روز، رزق من قرار بده به فضل خودت ای پناه آرزومندان.

یتیم چه کسی است؟ در فقه اسلامی به کسی که پدرش را از دست داده باشد یتیم گفته می‌شود ولی به کسی که مادرش را از دست بدهد، یتیم نمی‌گویند.

در حیوانات، به حیوانی که مادرش را از دست دهد، یتیم گفته می‌شود و در اشیا به «بی‌نظیر» یتیم می‌گویند؛ مثلا به مرواریدی که بی‌نظیر باشد، یتیم (درّ یتیم) گفته می‌شود و یا به اصطلاح «در یتیم» می‌نامند.

در معارف اسلامی به یتیم، توجه وافری از جهات تغذیه، تکفل و ترحم شده است، ممکن است تغدیه و تکفل، صورت بگیرد ولی ترحم انجام نشود. یتیم، نیازمند ترحم است، چون یک موجود عاطفی است پیامبر‌(ص) در مورد تکفل یتیم می‌فرماید: « أنا و کَافِلُ الیتیمِ کهاتَینِ فی الجنهِ إذَا اتَّقَی اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ – وَ اَشَارَ بِاصبَعَیْهِ السَّبَّابَهِ وَ الوُسطَی» حضرت در حالی که اشاره به دو انگشت سبابه و وسطی کردند، فرمودند: من و کفالت کننده یتیم در بهشت این چنین هستیم (در کنار هم هستیم)، (مستدرک، ج۲، ص ۴۷۴؛ نورالثقلین، ج ۵، ص ۵۹۷ / ۲۳).

حضرت علی‌(ع) در مورد تغذیه یتیم می‌فرمایند: « اللَّهَ اللَّهَ فِی الْأَیْتَامِ- فَلَا تُغِبُّوا أَفْوَاهَهُمْ وَ لَا یَضِیعُوا بِحَضْرَتِکُمْ» (بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، ج‏۷۲، ص: ۱۴) شما را به خدا، شما  را به خدا، ایتام را یک روز در میان، تغذیه نکنید، یتیمان در محضر شما، ضایع نشوند.

پیامبر‌(ص) در مورد ترحم بر یتیم فرمودند: « اِنَّ فِى الجَنَّهِ دارا یُقالُ لَها دارُ الفَرَحِ لایَدخُلُها اِلاّ مَن فَرَّحَ یَتامَى المُؤمِنینَ؛ » در بهشت خانه‌ای وجود دارد، به آن خانه فرح گفته می‌شود که در آن داخل نمی‌شود مگر کسانی که یتیمان مومنین را شاد کرده باشند. (نهج الفصاحه، ح ۸۶۴)

* وظایف سه گانه در قبال یتیم

در نتیجه نسبت به یتیم سه وظیفه وجوددارد که شامل: «تکفل» (مدیریت اقتصادی و زندگی)، «تغذیه» و «ترحم» (نیاز عاطفی) می‌باشد، (داستان معنوی ص ۵۸۸۲- خاطرات قرائتی- بهشتی)

روزی از دوست مهندسم پرسیدم: برای قیامتت چه می کنی؟ چیزی گفت که به حال او غبطه خوردم او گفت: هر پانزده روز یک مرتبه ماشینی کرایه می کنم و بچّه های یتیم را به پارکِ بازی می برم و برای شان بستنی می خرم و پس از تفریحی چند ساعته بر می گردیم، من این کار را به حساب قیامتم گذاشته ام.

«و اطعام الطعام» حضرت در ادامه دعای این روز فرموده‌اند: خدایا در این روز اطعام دیگران را نصیب من کن.

انفاق و احسان شیوه‌های گوناگونی دارد، یکی از آن‌ها، غذا دادن است که در اسلام نیز مورد توجه خاص قرار گرفته است.

حضرت امیرالمومنین‌(ع) می‌فرماید: لَذَّهُ الْکِرامِ فِی الإِطْعامِ وَ لَذَّهُ اللِّئامِ فِی الطَّعامِ. (شرح غرر الحکم ، ج ۵ ، ص ۱۳۲)

لذت انسان‌های بزرگوار در اطعام و غذا دادن است و لذت انسان‌های پست در طعام خوردن است.

قرآن کریم در رابطه با ارزش اطعام  چند بیان زیبا دارد که می‌فرماید: «وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا» (الإنسان: ۸) در ستایش اهل‌بیت‌(ع)،‌ آنها را با اطعام طعام، توصیف می‌کند «علی حبه» یعنی در حالی که خودشان نیازمند به طعام بودند اطعام می‌کردند.

امیرالمومنین‌(ع) می‌فرمایند: « مَا أَکَلْتَهُ رَاحَ وَ مَا أَطْعَمْتَهُ فَاح»، آن چیزی را که خوردی بر باد رفت و آن چیزی را که اطعام کردی ماند. (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص: ۳۷۹)

امام باقر‌(ع) می‌فرماید: « إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ إِطْعَامَ الطَّعَامِ وَ هِرَاقَهَ الدِّمَاءِ» خداوند اطعام طعام و ریختن خون حیوان قربانی را دوست دارد. (  بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، ج‏۷۱، ص: ۳۶۱)

روایت در مورد کسانی که اهل طعام دادن بودند ولی مسلمان نبودند، آمده است: شخصی به نام ابن جُذعان، اهل اطعام بود و به مردم غذا می‌داد ولی کافر بود پیامبر(ص) فرمودند: « إِنَّ أَهْوَنَ أَهْلِ النَّارِ عَذَاباً ابْنُ جُذْعَانَ  فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ- وَ مَا بَالُ ابْنِ جُذْعَانَ أَهْوَنُ أَهْلِ النَّارِ عَذَاباً- قَالَ إِنَّهُ کَانَ یُطْعِمُ الطَّعَامَ» کم رمق‌ترین و سست‌ترین آتش در جهنم، برای جذعان است چون که اهل اطعام بود. (بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، ج‏۷۱، ص: ۳۶۸)

قرآن می‌فرماید: « وَ لَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکینَ» (۴۴ مدثر) و در جای دیگر می‌فرمایند «وَ لا تَحَاضُّونَ عَلى‏ طَعامِ الْمِسْکینِ» و بر اطعام مسکین تحریک و اقدامی صورت نمی‌دادند. (سوره فجر : ۱۸)

« و إفشاءَ السَّلامِ » خدایا در این روز به من روزی کن که سلام را آشکارا ادا کنم.

* شعائر چیست؟

سلام جزو شعائر اسلامی است، در دین اسلام مناسکی مثل نماز شب وجود دارد که جز شعائر نیست، ولی مناسکی مثل اذان، نماز جماعت، حج، حجاب و سلام کردن از شعائر به شمار می‌روند، شعائر مثل پرچم است پرچم باید در بلندی و در حالت اهتزاز قرار گیرد از این جهت ، هیچ کس نگفته است که، اذان آهسته گفته شود اذان چون، پرچم اسلام است باید به صورت آشکار و بلند گفته شود.

«سلام» نیز پرچم شفاهی اسلام است و در دعا از خداوند می‌خواهیم که افشاء سلام را روزی ما کند، متاسفانه این پرچم در بعضی از کشورهای عربی، فرود آمده است و به جای سلام گفتن می‌گویند« صباح النور»، «صباح الخیر» در ایران به جای سلام، خسته نباشید و وقت به خیر گفته می‌شود که باید این فرهنگ تغییر کند.

درس‌هایی از دعای روز هفتم ماه مبارک رمضان

*دعای روز هفتم ماه مبارک رمضان

اللَّهُمَّ أَعِنِّی فِیهِ عَلَى صِیَامِهِ وَ قِیَامِهِ وَ جَنِّبْنِی فِیهِ مِنْ هَفَوَاتِهِ وَ آثَامِهِ‏ وَ ارْزُقْنِی فِیهِ ذِکْرَکَ بِدَوَامِهِ بِتَوْفِیقِکَ یَا هَادِیَ الْمُضِلِّینَ‏.

خدایا در این روز، بر روزه‌ها و قیام‌ شبانه، مرا کمک کن و مرا از بیهودگی و گناهان بر کنارم دار و یاد خودت را پیوسته، روزی من کن، به توفیق خودت ای هدایت کننده گمراهان.

«وارزقنی فیه ذکرک بدوامه»، «خدایا یاد خودت را پیوسته،‌ روزی من کن»، همه انسان‌ها، گاه گاه، به یاد خدا می‌افتند ولی باباطاهر چه خوب گفته است که « خوشا آنان که الله یارشان بی به حمد و قل هوالله کارشان بی».

* انواع ذکر

در معارف اسلامی، ذکر دو نوع است: «ذکر زبانی و   ذکر قلبی.».

ذکر زبانی یعنی این که فرد به صورت آشکار، اذکار الهی را بر زبان جاری کند.

حضرت علی‌(ع) می‌فرماید: « مَن أحَبَّ شیئاً لَهِجَ بِذِکرِهِ ». یعنی کسی که چیزی را دوست داشته باشد نامش را پیوسته، ذکر می‌کند. (تضیف غررالحکم و دررالکلم ص۶۵) در دعای کمیل نیز می‌خوانیم: «والجْعَل لِسانِی بِذکرکَ لَهِجا» خدایا زبان مرا به ذکر خودت گویا کن، یعنی پیوسته و همواره مشغول ذکر تو باشم از این جمله امیرالمومنین‌(ع) متوجه می‌شویم، ذکر زبانی دارای اهمیت می‌باشد که حضرت آن را از خداوند درخواست می‌کند.

* ذکر قلبی

مهمتر از ذکر زبانی، ذکر قلبی است «ذکر قلبی»، یعنی انسان در قلب به یاد خدا باشد، حال در چه جایی باید به یاد خدا باشیم؟ اول در هنگام گناه، دوم در هنگام تنهایی و بحران، به شهید قرنی در زمان تبعید گفتند؛ شما از تنهایی ناراحت نیستید؟ جواب داد: خدا با من است و تنها نیستم.

در جنگ احد، که مسلمانان شکست خوردند، ابوسفیان و یارانش فریاد می‌زدند و می‌گفتند: اِنَّ لنَّا عُزی و لا عُزی لَکُم. مسلمانان با دستور پیامبر‌(ص) جواب دادند: «اللهُ مَوْلانا وَلا مَوْلی لَکُمْ». ما تنها نیستیم و سرپرست داریم و خداوند سرپرست ما می‌باشد.

سومین مورد ذکر قلبی، هنگام غرور و قدرت است، متوجه شدن به خدا در لحظاتی که انسان به قدرت و جایگاهی رسیده و یا دارای تمکن مالی و قدرت جسمی و … است، حضرت سلیمان در اوج قدرت، به یاد خدا بودند و با این که جن و انس از او اطاعت می‌کردند، لحظه‌ای از یاد خدا و قدرت بی انتهای او غافل نبودند. اگر کسی این طور شد وقتی به قدرت برسد. یاد خدا مانع لغزش او خواهد بود.

* آثار ذکر خدا

ذکر خدا آثار زیادی دارد که به ۱۰ مورد آن اشاره می‌شود

«آرامش»: اولین اثر ذکر خدا است «اَلا بِذِکرالله تَطمَئِنُ القُلوب» سوره رعد آیه ۲۸. آگاه باشید تنها با یاد خدا، دل‌ها آرامش می‌یابد.

«محمد حسین پیرو اصفیا» از اولیا الهی و از دوستان پدر آیت‌الله‌العظمی بهجت و دارای مقامات در فومن گیلان بودند و کتابی با نام «ای بشر بدان که چیستی؟» نگاشته بود و برای کتاب خود قیمتی، گذاشته بود که هیچ کس، این قیمت را در جهان قرار نداده بود.

نوشته بود قیمت کتاب یک «لااله‌الا‌الله»؛ می‌باشد یعنی هر کسی یک «لااله‌الاالله» می‌گفت؛ کتاب را به او می‌داد. آیت‌الله بهجت نقل می‌کند، نزدش رفتم و سوال کردم چطور هستید؟ جواب داد: «خدا داریم چه غم داریم!» این آرامش است که دینداران به آن نایل آمده‌اند.

آیت‌الله کوهستانی‌(ره) را برای مداوا به تهران آورند، آزمایش‌های زیادی ا نجام دادند، چیز عجیبی مشاهده کردند آزمایش‌ها نشان می‌داد که همه اعضای ایشان پیر است، ولی قلب او جوان می‌باشد و این در اثر ذکر و یاد خدا است، حتی اثر خود را در وجود ظاهری و قلب او نیز می‌گذارد.

* لذت

دومین اثر ذکر خدا، «لذت» است، امیرالمومنین‌(ع) می‌فرمایند: « الذِّکرُ لَذَّهُ المُحِبّینَ » (تضنیف غررالحکم و دررالکلم ص۱۸۹)، فردی که خدا را با زبان و قلب خود ذکر می‌کند، به مرور زمان حلاوت و شیرینی آن را در کام خود احساس می‌کند.

* ذاکر تشنه نمی‌میرد

سومین اثر ذکر، این است که، ذاکر خداوند، به طور طبیعی تشنه نمی‌میرند، در حالی که همه انسان‌ها به غیر از، ذاکرین، تشنه جان می‌دهند.

« قَالَ النَّبِیُّ ص کُلُّ أَحَدٍ یَمُوتُ عَطْشَانَ إِلَّا ذَاکِرَ اللَّهِ، مستدرک‏الوسائل ج : ۲ ص : ۱۵۶»، هر کسی، تشنه می‌میرد مگر کسانی که ذاکر خدا هستند.

* دیگران به یاد او هستند

چهارمین اثر، ذکر خدا، این است که اگر کسی ذاکر خدا شد، خداوند ذکر او را در بین مردم قرار می‌دهد.

مَنِ اشْتَغَلَ بِذِکْرِ اللَّهِ طَیَّبَ اللَّهُ ذِکْرَهُ،‌ (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص۱۸۸)، یکی از بهترین حالت‌های انسان این است که دیگران از او به خوبی یاد کنند، از مهمترین آثار ذکر خدا این است که خداوند کاری می کند که دیگران به خوبی این فرد را یاد کنند، دیگران نام او را به پاکی می‌برند.

* دچار بلا نمی‌شود

پنجمین مورد اثر ذکر، این است که، ذاکر خدا، گرفتار بعضی از بلاها مثل صاعقه نمی‌شود

بعضی از بلاها، عجیب و شگفت‌آور است و خداوند آن بلا را نصیب ذاکرین نمی‌کند مثل صاعقه.

در روایت نقل شده است: امام صادق‌(ع) می‌فرماید: «الصَّاعِقَهُ تُصِیبُ الْمُؤْمِنَ وَ الْکَافِرَ وَ لَا تُصِیبُ ذَاکِراً»، (بحار ج۵۶ ص۳۷۶)، صاعقه نصیب مومن و کافر می‌شود، اما به ذاکر خدا اصابت نمی‌کند.

* نگاه خداوند به ذکر

نگاه متقابل خداوند به ذاکر، ششمین اثر ذکر خدا می‌باشد، خداوند می‌فرماید: « فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَاشْکُرُوا لِی وَلَا تَکْفُرُونِ» (بقره ۱۵۲)

پس به یاد من باشید تا به یاد شما باشم. در دعای جوشن کبیر نیز آمده است: «یا خیر ذاکر و مذکور» خداوند هم ذاکر است (یاد کننده) و هم مذکور است، وقتی ما خدا را یاد می‌کنیم، ما ذاکریم و خداوند مذکور.

وقتی خداوند ما را یاد کرد، خداوند ذاکر و ما مذکور می‌شویم، وقتی خدا ما را یاد کرد، در حقیقت بالاترین جایگاه انسانیت نصیب ما می‌شود.

* زنده دل کیست

زنده دل شدن، هفتمین اثر ذکر است در تحقیقی که در ادبیات عرفانی فارسی صورت گرفته حدود سیصد پسوند یا پیشوند برای «دل» یافته‌اند.

(بزدل،‌کوردل، زنده‌دل، سنگ‌دل، نرم‌دل، دل‌مرده، و غیره…)، یکی از پسوند‌های دل، «دل‌زنده»، می‌باشد: حضرت امیرالمومنین‌(ع) می‌فرماید: «فِی‌الذِکر حَیاهالقلوب» (تصنیف غررالحکم و دررالحکم ص۱۸۹)

در ذکر گفتن، قلب‌ها زنده می‌شوند، همانگونه که آب، باعث حیات و زنده بودن طبیعت است، ذکر نیز سبب حیات روحی و معنوی انسان می‌شود، کسانی که از ذکر خدا غافل می‌شوند، وجود معنوی و قلبی آنها همچون کویر تشته و سوزان است.

* درمان دردها

درمان دردها، هشتمین اثر ذکر را تشکیل داده است.

قرآن می‌فرماید: « فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَهُمُ اللَّهُ مَرَضًا وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ بِمَا کَانُوا یَکْذِبُونَ » (بقره آیه ۱۰) همان‌طوری که جسم مریض می‌شود، قلب نیز مریض می‌شود. گناه باعث می‌شود که دل ما مریض شود و زنگار آن را بگیرد، در این حالت به خدا، جامعه خانواده و … بی‌توجه می‌شویم. دوای بیماری دل‌ها، ذکر خدا است حضرت می‌فرماید: «ذکر الله شفاءُالقلوب» ذکر خدا، قلب‌ها را شفا می‌دهد، ذکر و یاد خدا سبب می‌شود که دل‌ها صیقل پیدا کنند و شفاف شوند. ذکر خدا همچون آبی زلال، ناپاکی‌ها را از قلب و روح می‌زداید و به انسان برای درک درست هستی کمک می‌کند.

* دوری از شیطان

نهمین اثر ذکر، دور کردن شیطان از انسان ذاکر است، قرآن می‌فرماید: « إِنَّ الَّذینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ»(سوره اعراف آیه ۲۰۱)، پرهیزکاران هنگامی که گرفتار وسوسه‌های شیطان شوند، به یاد خدا می‌افتند و در پرتو حق، ناگهان بینا می‌شوند.

این وسوسه‌ها شامل وسوسه‌های شیاطین جن و انس می‌شود، کسی که به یاد خدا باشد، به حرف هر کسی گوش نمی‌کند، در هنگام عصبانیت، تصمیم نمی‌گیرد و…، شیاطین به شیوه‌های مختلف تلاش می کنند تا انسان را از مسیر مستقیم الهی منحرف کنند، ولی ذکر و یاد خدا وسیله‌ای است برای ماندن انسان در مسیر مستقیم.

* محبوب خداوند

دهمین مورد اثر ذکر خدا، این است که محبوب خداوند قرار می‌گیرد، امام صادق‌(ع) می‌فرماید: مَن اَکثَرَ ذِکراللهِ اَحبه. (بحار ج۶۶ ص۳۴۹) یعنی کسی که ذکر زیاد خدا را بگوید، متقابلا خدا هم او را دوست خواهد داشت.

* فراز دیگر دعا، دوام ذکر

« وارْزُقْنی فیهِ ذِکْرَکَ بِدوامِهِ » در این فراز، ما از خداوند، دوام ذکر را نیز  طلب می‌کنیم امیرالمومنین‌(ع) می‌فرماید: «المومن دائم‌الذکر» (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص۹۰) مومن دائم‌الذکر است.

بعضی از انسان‌ها وقتی گنبدی را می‌بینند، به یاد خدا می‌افتند، ولی فرد مومن دائماً به یاد خداست، هر کاری که می‌خواهد انجام دهد اول فکر می‌کند که آیا این عمل مورد رضایت خداست، یا نه؟ همین امر باعث می‌شود که در زندگی خود کمتر دچار اشتباه و لغزش شود.

امام سجاد‌(ع) می‌فرماید: اسئلک اَنْ تُصلی علی محمدٍ و آل محمد و اَنْ تَجْعَلنی مِمَن یُدیم ذِکرکَ، (صحیفه علویه ص۱۸۹)

خدایا مرا از کسانی قرار بده که پیوسته به یاد تو هستند.

کسی که به یاد خدا باشد، سعی می کند از افراد ناتوان و فقیر دستگیری کند.

درس‌هایی از دعای روز ششم ماه مبارک رمضان

*دعای روز ششم ماه مبارک رمضان

اللهمّ لا تَخْذِلْنی فیهِ لِتَعَرّضِ مَعْصِتِکَ ولا تَضْرِبْنی بِسیاطِ نَقْمَتِکَ وزَحْزحْنی فیهِ من موجِباتِ سَخَطِکَ بِمَنّکَ وأیادیکَ یا مُنْتهى رَغْبـهَ الرّاغبینَ.

خدایا وا مگذار مرا در این روز در پى نافرمانیت، و مزن مرا با تازیانه کیفر و برکنارم بدار از موجبات خشمت بحق احسان ونعمتهاى بى شمار تو، اى حد نهایى علاقه واشتیاق مشتاقان.

* خذلان یعنی چه؟

«خذلان» به معنای وانهادن می‌باشد، همانگونه که در دعای « اللهمّ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ »

گاهی خدا ما را در برابر گناه به خودمان وا می‌گذارد، ولی بندگان دارای شایستگی و لیاقت را در هنگام گناه تنها نمی‌گذارد حال یا با تنبیه و آگاه نمودن درونی و یا با آگاهی رساندن بیرونی، آنها را متوجه گناه و پستی آن می‌کند، تنبیه بیرونی مثل داستان حضرت یوسف‌(ع) می‌باشد «وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَنْ رَأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ کَذَلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِینَ»( یوسف : ۲۴ ).

زلیخا به سوی یوسف رفت و یوسف نیز متوجه زلیخا شد و به سوی او رفت، ولی خدا در این حالت، برهان خود را به یوسف نشان داد و دست حضرت یوسف را با تنبیه بیرونی گرفت و از منجلاب گناه بیرون کشید، و داستان از این قرار بود وقتی زلیخا گفت: بروم روی بت خود را بپوشانم، این مساله، حضرت یوسف را متوجه کرد و گفت: تو چشمان بت نابینا را که درک و شعوری ندارد را می‌پوشانی! ولی من خدای سمیع و بصیر را چگونه بپوشانم؟ این مساله، حضرت یوسف را متنبه کرد و حضرت یوسف از آن مکان فرار کرد.

خداوند آن عده از افرادی را که خدا را دوست دارند و او را ناظر بر اعمال خود می‌دانند، نمی‌گذارد در موقع مواجهه با گناه، تنها بمانند.

* نمونه تنبیه درونی

بعضی اوقات، تنبیه، درونی است و خداوند بندگانی را که دوست می‌دارد، آنها را از درون متنبه می‌کند در مقابل گناه، آنها را تنها نمی‌گذارد.

مثل فضیل‌بن عیاض که؛ خواست با دختری عمل نامشروع انجام دهد، موقع ورود به خانه آن شخص، در بالای دیوار این آیه از قرآن را شنید که همسایه او تلاوت می‌کرد «أَلَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آَمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا یَکُونُوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِنْ قَبْلُ فَطَالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَکَثِیرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ» (الحدید:۱۶) آیا وقت آن نرسیده است که دل‌های مومنان در برابر ذکر خدا و آنچه حق نازل کرده است خاشع گردد؟! (سوره حدید آیه ۱۶)

فضیل گفت: چرا وقت آن رسیده است، برگشت و توبه کرد و نام او جزو عارفان قرار گرفت.

خدایا مرا در این روز در مقابل گناه تنها نگذار و با تنبه درونی و بیرونی مرا از گناه دور بدار.

* فراز دیگری از دعا

«ولا تضربنی بسیاط نقمتک» مرا با تازیانه‌های نقمت خود، تنبیه نکن.

لفظ تازیانه در این جمله، استعاره از ناخشنودی‌ها و غضب‌های الهی است، مثل اینکه گفته شود: چوب خدا صدا ندارد، و اگر خدا کسی را با چوب خود بزند دیگر رهایی برای آن نیست.

چوب‌های تنبیه خدا، چند چیز است: اولین مورد چوب و کیفر خدا، «محرومیت» است. محرومیت نیز خودش انواعی دارد که شامل: محرومیت از موقعیت مثل حضرت آدم و حوا، که از جایگاه و موقعیتی که داشتند محروم شده‌اند، محرومیت از رزق، محرومیت از علم، محرومیت از عبادت، محرومیت از لذت عبادت و … می‌باشد.

* ابتلا به بیماری

دومین مورد از چوب و کیفر الهی ابتلا به بیماری است، نمی‌توان گفت: که همه بیماران، به کیفر الهی مبتلا شده‌اند، ولی بعضی از تازیانه‌های الهی، به صورت بیماری، می‌باشد.

شخصی به امام صادق‌(ع) عرض کرد: کسی از من درباره حج سوالی کرد، گفتم به حج نرود و به جای رفتن به حج، فلان کار را انجام بدهد، حضرت فرمود: چرا چنین جوابی دادی؟ به جهت آن فتوای بدون دلیل که دادی خدا یکسال تمام تو را مریض خواهد کرد، آن صحابی امام گفت: بیمار شدم و یک سال تمام درد کشیدم.

* چوب سوم خدا

گرفتاری به فقر، سومین مورد چوب خدا است، این قضیه نیز عمومیت ندارد، ولی گاهی شخصی، گناه یا مکروهی انجام می‌دهد که کیفر آن فقر است، البته باید توجه کرد که این موارد، همانگونه که بیان شد عمومیت ندارد و هر فقری به خاطر گناه نیست.

* بلاهای عمومی

یکی دیگر از تازیانه‌های الهی که به صورت بلاهای عمومی سیل، زلزله یا خشکسالی صورت می‌پذیرد، این مورد است که برای همه کیفر نیست، برای بعضی‌ها، ترفیع درجه است، ولی بدون تردید بلاهای عمومی بر ستمگران، کیفر می‌باشد.

مورد پنجم از کیفر و تازیانه‌ الهی، که یکی از بدترین کیفرهاست، مشغول کردن به غیر خدا می‌باشد، البته خیلی‌ها این چوب و تازیانه را خوب نمی‌شناسند، انسانی که به تدریج از خدا دور می‌شود و به گناه مشغول می‌شود، کم کم خدا محبت و عشق خود را از دل او می‌برد و روز به روز در صورت اصرار به گناه در لجن‌زار معصیت غرق می‌شود، در این حالت خداوند دیگر نظر لطف و رحمت خود را از آن می‌گیرد، کسی که نسبت به حقوق خدا بی‌توجه باشد، نسبت به حقوق مردم نیز بی‌توجه خواهد بود، در این صورت نه رعایت همسایه خود را می‌کند، نه رعایت همکار خود را و نه احترامی به پدر و مادر و بستگان خود خواهد گذاشت، ای مردم اگر به این مرحله رسیدیم زنگ خطر برای ما به صدا در آمده است، باید تلاش کنیم که برگردیم و از حوادثی که برای دیگران اتفاق می‌افتد عبرت بگیریم.

در روایت آمده است که خداوند کیفر بعضی افراد را با مشغول کردن آنها به آب و گل رقم می‌زند، یعنی تمام عمر خویش را صرف ساختن دنیای خود می‌کند و سرمایه عمر خود را این طور به هدر می‌دهد.

در روایت دیگر نیز آمده است که وقتی خداوند می‌خواهد بعضی‌ها را عذاب کند؛ عشق غیر خدا را در دل آنها قرار می‌دهد و در نتیجه، عمر خود را در عشق غیر خدا صرف می‌کنند.

* قدرت غلبه بر نفس

با نفست کشتی بگیر!

یکی از کشتی گیرهای معروف زمان، شیخ رجبعلی خیاط به نام « اصغر آقا پهلوان » نقل کرده که: یک روز مرا بردند نزد جناب شیخ. ایشان زد به بازوی من و فرمود:

« اگر خیلی پهلوانی با نفس خود کشتی بگیر»!

« اگر بخواهی خدا تو را صدا کند، قدری معرفت پیدا کن و با او معامله کن.

درس‌هایی از دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان

*دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان

اللهمّ اجْعَلْنی فیهِ من المُسْتَغْفرینَ واجْعَلْنی فیهِ من عِبادَکَ الصّالحینَ القانِتین واجْعَلْنی فیهِ من اوْلیائِکَ المُقَرّبینَ بِرَأفَتِکَ یا ارْحَمَ الرّاحِمین.

 (ترجمه دعا)

خدایا در این روز مرا از آمرزش‌خواهان و از بندگان فرمانبردار و از اولیاء مقرب خودت قرار بده به رافت خودت ای مهربان‌ترین مهربانان.

* معنا و آثار استغفار

استغفار یعنی اینکه، انسان از خدا طلب آمرزش کند، استغفار کردن چند اثر دارد: که در آیات و  روایات بیان شده است.

* آثار استغفار

اولین اثر استغفار این است که گناهان بخشیده می‌شود، امیرالمومنین‌(ع) فرمودند: اگر کسی نیکو استغفار کند، گناهانش پاک می‌شود و یا می‌فرماید: استغفار گناهان را محو می‌کند.

* باران رحمت

اثر دوم استغفار این است که باران را برای انسان‌ها نازل می‌کند، وَیَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیْهِ یُرْسِلِ السَّمَاء عَلَیْکُم مِّدْرَارًا وَیَزِدْکُمْ قُوَّهً إِلَى قُوَّتِکُمْ وَلاَ تَتَوَلَّوْاْ مُجْرِمِینَ؛ (سوره هود آیه ۵۲)

* یاری خداوند به وسیله …

اثر سوم استغفار یاری‌شدن توسط اموال و فرزندان است، فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا، یُرْسِلِ السَّمَاء عَلَیْکُم مِّدْرَارًا، وَیُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیَجْعَل لَّکُمْ جَنَّاتٍ وَیَجْعَل لَّکُمْ أَنْهَارًا؛ ﴿سوره نوح‌، آیه ۱۰﴾

* دفع بلا

امیرالمومنین‌(ع) می‌فرمایند: لو ان الناس حین عصوا انابوا و استغفروا لم یعذبوا و لم یهلکوا اگر مردم هنگامی که گناه کردند انابه و استغفار می‌کردند عذاب و هلاک نمی‌شدند. (شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکم ج۵ ص۱۳)

خداوند نیز در قرآن می‌فرماید: وَمَا کَانَ اللّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِیهِمْ وَمَا کَانَ اللّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ؛ «سوره انفال آیه ۳۳» تا زمانی که مردم استغفار می‌کنند خدا، آنها را عذاب نمی‌کند.

زیاد شدن روزی نیز، از آثار استغفار کردن است.

امیرالمومنین‌(ع) فرمودند: «استغفر ترزق»، استغفار کن تا به تو رزق داده شود.

* استغفار سی ساله

نقل است، یکی از عرفا می‏گفت: من سی سال است ‏ به خاطر یک “الحمد لله” استغفار می‏کنم.

گفتند چطور؟ گفت: من در بغداد دکاندار بودم، یک وقت خبر رسید فلان بازار بغداد آتش گرفت و سوخت. دکان من هم در آن بازار بود.

به سرعت رفتم ببینم دکان من هم سوخته یا نه؟ کسی به من گفت: آتش به دکان تو سرایت نکرده، گفتم: الحمدلله. بعد با خودم فکر کردم آیا تنها تو در دنیا بودی؟! بالاخره آتش چهار تا دکان دیگر را سوزانده، گفتن”الحمدلله” معنایش این است، «الحمدلله» ‏ دکان من نسوخت، ولی دکان دیگری را سوزاند، بنابراین با گفتن «الحمدلله» من راضی شدم دکان همسایه سوخته شود، بعد به خودم گفتم: تو غصه مسلمین در دلت نیست؟  و من سی سال است که‏ دارم استغفار آن الحمدلله را می‏کنم.

* فراز دیگر دعا این است:

«واجعلنی من عبادک الصالحین القانتین» خدایا ما را در این روز از بندگان صالح و نیایش‌گر خودت قرار بده.

کلمه «صالح» در ادبیات عرب هم صفت عمل و هم صفت فاعل و کننده کار قرار گرفته است، آنجایی که صفت عمل قرار گرفته است مثل آیه ۱۲۰ سوره توبه که می‌فرماید: مَا کَانَ لِأَهْلِ الْمَدِینَهِ وَمَنْ حَوْلَهُم مِّنَ الأَعْرَابِ أَن یَتَخَلَّفُواْ عَن رَّسُولِ اللّهِ وَلاَ یَرْغَبُواْ بِأَنفُسِهِمْ عَن نَّفْسِهِ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ لاَ یُصِیبُهُمْ ظَمَأٌ وَلاَ نَصَبٌ وَلاَ مَخْمَصَهٌ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَلاَ یَطَؤُونَ مَوْطِئًا یَغِیظُ الْکُفَّارَ وَلاَ یَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَّیْلًا إِلاَّ کُتِبَ لَهُم بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللّهَ لاَ یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ، خداوند درباره رزمندگان اسلام می‌فرماید: هر چه دستیابی مسلمانان نسبت به دشمنان بیشتر می‌شود، برای آنها عمل صالح نوشته می‌شود.

یا در آیه ۱۰۵ سوره انبیا می‌فرماید: وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ، در این آیه، «صالح»، صفت برای بندگان خدا قرار گرفته است.

یا در سوره انعام آیه ۸۵ می‌فرماید: وَزَکَرِیَّا وَیَحْیَى وَعِیسَى وَإِلْیَاسَ کُلٌّ مِّنَ الصَّالِحِینَ.

* آثار عمل صالح

و نیز گاهی آثار عمل صالح را بیان می‌کند و می‌فرماید: مَن کَانَ یُرِیدُ الْعِزَّهَ فَلِلَّهِ الْعِزَّهُ جَمِیعًا إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ وَالَّذِینَ یَمْکُرُونَ السَّیِّئَاتِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ وَمَکْرُ أُوْلَئِکَ هُوَ یَبُورُ؛ (سوره فاطر، آیه ۱۰)، یعنی عمل صالح باعث بالا رفتن عقائد درست انسان می‌شود.

* بهداشت روانی

خداوند در قرآن می‌فرماید، إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَالَّذِینَ هَادُواْ وَالنَّصَارَى وَالصَّابِئِینَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ؛ (سوره بقره، آیه ۶۲)

کسانی که عمل صالح انجام می‌دهند هم اجرالهی دارند و ترس و خوفی ندارند، دارای بهداشت روانی و امنیت خاطر هستند.

* حیات طیبه

اثر سوم عمل صالح، حیات طیبه است، مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاهً طَیِّبَهً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ؛ (سوره نحل، آیه ۹۷) کسانی که عمل صالح انجام می‌دهند از مرد یا زن، حیات طیبه به آنها می‌دهیم.

* دستگیری از فرزندان صالح

اثر چهارم عمل صالح، دستگیری از فرزندان انسان‌های صالح است در داستان حضرت خضر و حضرت موسی‌(ع) خداوند از زبان حضرت خضر فرماید: وَأَمَّا الْجِدَارُ فَکَانَ لِغُلَامَیْنِ یَتِیمَیْنِ فِی الْمَدِینَهِ وَکَانَ تَحْتَهُ کَنزٌ لَّهُمَا وَکَانَ أَبُوهُمَا صَالِحًا فَأَرَادَ رَبُّکَ أَنْ یَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَیَسْتَخْرِجَا کَنزَهُمَا رَحْمَهً مِّن رَّبِّکَ وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِی ذَلِکَ تَأْوِیلُ مَا لَمْ تَسْطِع عَّلَیْهِ صَبْرًا؛ (سوره کهف، آیه ۸۲) دو پیغمبر، گنج این دو طفل را حفظ کردند برای اینکه پدر این دو، صالح بود.

اثر دیگر عمل صالح این است که باعث سلام دادن به فرد صالح می‌شود،‌ زیرا میلیون‌ها نفر در کره زمین در نماز خود می‌گویند: «السلام علینا و علی عبادالله‌الصالحین».

* بهشت رفتن بدون حساب

بدون حساب به بهشت رفتن ازآثار دیگر عمل صالح است. مَنْ عَمِلَ سَیِّئَهً فَلَا یُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ یُرْزَقُونَ فِیهَا بِغَیْرِ حِسَابٍ؛ (سوره مومن، آیه ۴۰)

اثر هفتم عمل صالح این است که انسان صالح وارث زمین می‌شود.

وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ؛ (سوره انبیا، آیه ۱۰۵)

* ولایت خدا بر انسان

اثر دیگر عمل صالح، ولایت کردن خداوند بر انسان می‌باشد إِنَّ وَلِیِّیَ اللّهُ الَّذِی نَزَّلَ الْکِتَابَ وَهُوَ یَتَوَلَّى الصَّالِحِینَ؛ (سوره اعراف، آیه ۱۹۶)

* راه‌های صالح شدن

یکی از راه‌های پیوستن به صالحان، صدقه دادن است.

دومین راه پیوستن به صالحان ایمان به خدا و عمل صالح است.

وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِی الصَّالِحِینَ؛ (سوره عنکبوت،‌ آیه ۹)

کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند آنها را در زمره صالحان وارد خواهیم کرد.

درس هایی از دعای روز چهارم ماه مبارک رمضان

*دعای روز چهارم ماه مبارک رمضان

اللهمّ قوّنی فیهِ على إقامَهِ أمْرِکَ واذِقْنی فیهِ حَلاوَهَ ذِکْرِکَ وأوْزِعْنی فیهِ لأداءِ شُکْرَکَ بِکَرَمِکَ واحْفَظنی فیهِ بِحِفظْکَ و سِتْرِکَ یـا أبْصَرَ النّاظرین.

خدایا مرا در این روز، براى اقامه و انجام فرمانت قوت بخش و حلاوت و شیرینى ذکرت را به من بچشان و به لطف خود مرا براى اداى شکر خودت مهیا ساز و در این روز مرا به حفظ و پرده پوشى از گناه محفوظ بدار، اى بصیرترین بینایان عالم.

در بخش اول دعای روز چهارم این گونه است که خدایا مرا در این روز، بر اقامه کردن و برپا داشتن امر خودت قوی گردان.

* انواع قدرت

دین اسلام، دین قدرت و توانمندی است، خداوند علامه محمد حسین فضل‌الله را رحمت کند، کتابی به عربی نوشته است که ترجمه آن «اسلام و فرهنگ توانایی» می‌باشد در آن کتاب تصریح نموده قدرت، قلمرو‌های گوناگونی دارد و اسلام این قدرت را در راه حق، مورد توجه قرار داده و تایید کرده است.

* قدرت جسمی

اولین مورد از قدرت، قدرت بدنی است؛ به عنوان یک ویژگی مثبت برای مؤمنان قلمداد می‌شود. قال رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله: «المؤمن القوىّ خیر و أحبّ إلى اللّه من المؤمن الضعیف، پیام پیامبر، ص: ۶۴۰.

* مومن قوی بهتر از مومن ضعیف است

در دعای کمیل می‌خوانیم: قو علی خدمتک جوارحی. خدایا جوارح و اعضای مرا در راه خدمت به خودت، تقویت فرما، قرآن کریم نیز می‌فرماید: ثمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ ضَعْفٍ قُوَّهً ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ قُوَّهٍ ضَعْفاً وَ شَیْبَهً یَخْلُقُ ما یَشاءُ وَ هُوَ الْعَلیمُ الْقَدیرُ. سوره روم آیه ۵۴ . قرآن از دوران جوانی تعبیر به قوت و قدرت کرده است و حتی یکی از دلایل برگزیده شدن طالوت به فرماندهی بنی اسرائیل که در قرآن به آن تصریح شده است قدرت و قوت جسمی وی بوده است.

* قدرت معنوی

قدرت دیگر، قدرت و توانمندی معنوی و روحی می‌باشد در بخش دیگر دعای کمیل می‌خوانیم «واشدد علی‌العزیمه جوانحی». خدایا اعضا درونی مرا بر تصمیم‌گیری‌ها تقویت کن و قدرت بده.

در واقع قدرت معنوی، قدرتی است که انسان را در برابر انجام گناهان واکسینه می‌کند و هر چه توانمندی معنوی‌مان در این خصوص تقویت شده باشد به همان میزان توان مقابله ما با گناهان و دوری از معاصی بیشتر خواهد شد که این توانمندی را با بهره‌مندی از آیات و روایات و تدبر و تأمل در معاف دینی و انجام فرامین الهی به دست می‌آوریم.

آیت الله شیخ جواد کربلایی درباره نمازشب و گریه های نیمه شب، آیت الله بهجت  می گوید: (( جناب آیت الله بهجت در جدیت در نمازشب و گریه در نیمه های شب مخصوصا شبهای جمعه کوشا بودند. یکی از علما و مشاهیر به من فرمودند که: شب جمعه در مدرسه سید(ره) در نجف اشرف در نیمه شب شنیدم که ایشان با صدای حزین و ناله و گریه درحالی که سر به سجده گذاشته بود مکرراً به حق تعالی عرضه می داشت:

(( الهی ! من لی غیرک ، أسأله کشف ضری و النظر فی أمری  ))

معبودا ! من جز تو چه کسی را دارم که از او بخواهم رنجوری مرا برطرف کرده و نظری به امورم نماید.

* قدرت نظامی

قدرت نظامی مصداق دیگر قدرت، قدرت نظامی است در این باره قرآن می‌فرماید: «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ…»، (انفال، آیه۶۰)

هر نیرویی در توان دارید برای مقابله با دشمنان آماده سازید.

تقویت قدرت نظامی و دفاعی در حقیقت عامل مهمی در حفظ و صیانت از ارزش‌های یک ملت است و تمام ‌ ملت‌ها خود را بی‌نیاز از این امر نمی‌دانند.

* قدرت اقتصادی

قدرت دیگر، قدرت اقتصادی و مالی است که قرآن کریم در این خصوص می‌فرماید: «یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً وَ یَزِدْکُمْ قُوَّهً إِلى‏ قُوَّتِکُمْ وَ لا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمینَ»، (سوره هود آیه ۵۲)

ای قوم از پروردگارتان طلب آمرزش کنید، سپس به سوی او بازگردید تا باران آسمان را، پی‌درپی بر شما بفرستد و نیرویی بر نیرویتان بیفزاید و مجرمانه، از روی حق بر نتابید.

توانمندی اقتصادی به ویژه در عصر کنونی از مهمترین فاکتور‌های برتری ملت‌ها به شما رمی‌رود، با توانمندی‌ اقتصادی هر فردی می‌تواند احتیاجات زندگی خود را برطرف کند و به دیگران محتاج نباشد،‌ احتیاج و وابسته‌بودن به دیگران، در تفکر دینی بسیار ناپسند است.

* نظریه شهید مطهری

آیت‌الله شهید مطهری درباره لزوم توانمندی و قدرت اقتصادی می‌نویسد: زهد قدرت روحی است، نه ضعف اقتصادی

اسلام طرفدار دو قدرت است: یکی قدرت روحی و دیگری قدرت اقتصادی.

در طرفداری از قدرت روحی اخلاق شما باید این قدر قوی و نیرومند باشد که به دنیا و مافیهایش اعتنا نداشته باشید، بنده و اسیر دنیا نباشید. وقتی از ناحیه روحی به این مقام رسیدید که اگر تمام دنیا به شما روی بیاورد شادی زده و اسیر نمی شوید و اگر تمام دنیا را هم از شما بگیرند روحتان شکست نمی خورد در این صورت شما زاهد هستید.

اسلام طرفدار دو قوت است، این دو قوت مربوط به مساله زهد و دنیاست،‌از ناحیه روحی این قدر باید قوی و نیرومند باشیم که مال و ثروت دنیا نتواند ما را بنده خودش قرار بدهد و از نظر اقتصادی هم باید کوشش کنیم مال و ثروت را از طریق مشروع در اختیار بگیریم تا بتوانیم از این قدرت مادی و اقتصادی با استفاده های صحیح به جامعه اسلامی خدمت نماییم. متفکر شهید استاد مرتضی مطهری / کتاب حق و باطل

* قدرت فرهنگی

مصداق دیگر قدرت، قدرت فرهنگی است که برای اقامه مسایل فرهنگی مثل نماز، امر به معروف، نهی از منکر، روزه و عدالت و… ضروری است. به ویژه در شرایط کنونی که هجوم فرهنگی  و ضداخلاقی در جامعه از سوی دشمنان رو به گسترش است، تقویت بنیان‌های فرهنگی و احیاء ارزش‌های دینی و اخلاقی در این راستا ضروری است. اگر ما بتوانیم قدرت و توان خودمان را که برگرفته از معارف غنی اهل بیت (ع) است تقویت کنیم، نه تنها می‌توانیم از حریم جامعه دفاع کنیم، بلکه می‌‌توانیم کام تشته بسیاری از جوامع را نیز با آن سیراب کنیم.

البته باید توجه داشت که همه قدرت‌ها می‌تواند در قلمرو قدرت خداوند قرار گیرد.

«اللهم قونی فیه علی اقامه امرک»

یعنی خدایا با دادن این قدرت‌های پنج‌گانه، من را یاری کن تا برای اقامه دین تو تلاش کنم.

درس هایی از دعای روز سوم ماه مبارک رمضان

*دعای روز سوم ماه مبارک رمضان

اللّهمَّ ارزُقنی فیهِ الذّّهنَ وَ التَّنبیهَ وَ باعِدنی فیهِ مِنَ السَّفاهَهٍ وَالتَّمویهِ واجعَل لی نصیباً مِن کُلِّ خَیرٍ تُنزِلُ فیهِ بِجُودِکَ یا اَجوَدَ الاَجوَدینَ.

خدایا در این روز تیزهوشی و بیداری را نصیب من بفرما و مرا از بی‌خردی و اشتباه‌کاری دور گردان و مرا از هر خیری که در آن نازل می‌کنی بهره‌مند بفرما، به بخشندگیت ای بخشنده‌ترین بخشندگان.

تفاوت رزق و مال

فرق رزق و روزی با مال چیست؟ مال در واقع آن چیزی است که اعتباراً به نام ما می‌باشد. یعنی در دفاتر اسناد  ثبت شده است که مثلاً این زمین مال ما است، قبلا به نام کسی دیگری بود، الان به نام ما شده است، اما رزق، آن بهره‌ای است که خود ما از مال می‌بریم، یعنی آن قسمت و سهمی از مال است که مورد استفاده فرد قرار می‌گیرد، مثلا آن را می‌خوریم، می‌پوشیم و…. .

ممکن است چیزی، مال ما باشد، ولی رزق ما نباشد و نتوانیم از آن استفاده کنیم، هر رزقی مال است، ولی هر مالی، رزق نیست.

انواع رزق

رزق دو نوع است، یک رزق مادی که شامل: خوراک، پوشاک، مسکن و دیگر مسایل می‌باشد، فضل‌بن ابی قره می‌گوید: بر امام صادق (ع) وارد شدیم و دیدیم آن حضرت مشغول کار بر روی زمین خودشان هستند، پس گفتیم: فدای شما گردیم، یا به ما بفرمایید این کار را انجام دهیم و یا به غلامان خود! فرمود: نه، بگذارید خودم کار کنم. من مایل هستم خداوند را در حالی ملاقات کنم که با دست خود کار کرده و با تحمل سختی‌ها‌ در طلب رزق حلال باشم. سپس فرمود: حتی حضرت علی(ع) نیز نفس خود را برای طلب حلال به زحمت می‌انداخت. شنیده‌های تاریخ، ص۵۴۱، تلاش برای رزق حلال

رزق دیگر معنوی است که شامل اقسامی چون عقل، علم و معرفت، عبادت، زیارت، طاعت، محبوبیت، عبودیت، اخلاص و مکارم اخلاق می‌باشد.

در دعای حضرت ولی‌عصر‌(عج) می‌خوانیم « اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِیقَ الطَّاعَهِ وَ بُعْدَ الْمَعْصِیَهِ وَ صِدْقَ النِّیَّه… (دعای حضرت مهدی عج)، کلیات مفاتیح الجنان، ص: ۱۱۶؛ در این دعا روزی اطاعت و دوری از گناه از خدا طلب می‌کنیم. این دعا را حتما بخوانید و در معنای آن دقت کنید که سراسر آن درخواست روزی معنوی و دینی از خداست.

در بخش دیگری از دعا، از خدا می‌خواهیم که به ما هوشمندی و دوری از سفاهت و کم‌خردی عنایت کند. در روایت آمده که پیامبر‌(ص) می‌فرماید: الْمُؤْمِنُ کَیِّسٌ فَطِنٌ حَذِرٌ. بحار ج۶۴ ص ۳۰۷ مومن هوشمند و زیرک است.

حضرت امیر‌(ع)  نیز می‌فرماید: الْعَاقِلُ مَنْ تَغَمَّدَ [تَعَمَّدَ] الذُّنُوبَ بِالْغُفْرَانِ، (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص۵۴).

عاقل کسی است که گناهان خود را با طلب آمرزش، بیامیزد.

همچنین آن حضرت می‌فرماید: إِنَّمَا الْکَیِّسُ مَنْ إِذَا أَسَاءَ اسْتَغْفَرَ وَ إِذَا أَذْنَبَ نَدِمَ.

یعنی، زیرک کسی است که زمانی که کار زشتی کرد، استغفار کند و موقعی که گناه کرد پشیمان شود. (شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غرر الحکم ج ۷ ص ۲۹۵)، چه خوب است انسان در پایان هر صفحه از اعمال خود و در زیر هر گناهی استغفار بنویسد، استغفار سبب می‌شود که صفحه اعمال ما نورانی شود و به بالا برود.

فراز دیگر دعای روز سوم این است «و با عدنی فیه من السفاهه و التمویه» مرا در این روز از کم خردی و کم‌اندیشی دور بدار.

سفیهان از منظر قرآن چه کسانی هستند؟

قرآن کریم، چند گروه، را احمق می‌داند.

وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ، «سوره نساء آیه ۵»

اموال خود را به سفیهان و کم‌خردان ندهید در روایتی، ذیل این آیه آمده است منظور از سفیهان، شراب‌نوشان هستند.

شراب‌نوشان سفیه هستند و به تصریح قرآن فرد، شراب‌نوش، کم‌خرد و سفیه است، کسی که شراب می‌نوشد، چراغ عقل خود را خاموش می‌کند، مانند این که کسی شب در حال رانندگی چراغ خودروی خود را خاموش کند.

اسماعیل فرزند امام صادق‌(ع) به پدرش عرض کرد: آیا اجازه می‌دهید مال خود را به تاجری برای تجارت بدهم که فقط عیب شراب‌نوشی دارد؟ حضرت اجازه ندادند، اما اسماعیل مال خود را به این تاجر شراب‌خور داد، او مال را گرفت و تمامی آن را خورد، امام صادق‌(ع) فرزندش اسماعیل را دیدند که به سختی گریه می‌کند حضرت فرمودند: تقصیر خودت است، زیرا قرآن می‌فرماید: اموال خود را به سفیهان ندهید«ولا توتوا السفهاء اموالکم»

مصداق دوم سفیهان

دومین مورد از مصادیق سفیهان، کسانی هستند که از دین الهی سرپیچی کردند، قرآن می‌فرماید« وَ مَنْ یَرْغَبُ عَنْ مِلَّهِ إِبْراهیمَ إِلاَّ مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ وَ لَقَدِ اصْطَفَیْناهُ فِی الدُّنْیا وَ إِنَّهُ فِی الْآخِرَهِ لَمِنَ الصَّالِحینَ»، «سوره بقره، آیه ۱۳۰»، جزء افراد سفیه و نادان، کسی است که از آیین ابراهیم، روی‌گردان خواهد شد…؟!

منافقان سومین مصداق، سفیهان می‌باشند

خداوند می‌فرماید: «أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ وَ لکِنْ لا یَعْلَمُون».

منافقان می‌گویند: آیا همچون ابلهان ایمان بیاوریم؟ بدانید این‌ها، همان سفیهان هستند ولی نمی‌دانند.

در روایت آمده است: أَحْمَقُ النَّاسِ مَنْ ظَنَّ أَنَّهُ أَعْقَلُ النَّاس، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص: ۷۷

احمق و سفیه، کسی است که گمان می‌کند عاقل‌ترین مردم است.

نشانه‌های احمق

در روایت دیگری آمده است، حماقت هر کسی در سه چیز شناخته می‌شود، سخن گفتن در موردی که به کار او نمی‌آید، استاد ما روزی گفتند: یکی از علما از کسی سوال کرده بود، «این اتاق مال کیست؟» و بعداً سه روز به خاطر این سؤال روزه گرفته بود. از او سوال کردند چرا؟ گفته بود؛ زیرا این سوال من، موردی نداشت و به من مربوط نمی‌شد.

شخصی می‌گفت: از یک طلبه آفریقایی سوال کردم، پدر شما در آفریقا چه کاره است؟ به من گفت؛ برای شما چه سودی دارد که پدر من در آنجا، ماست می‌فروشد یا کشک.

لذا دخالت در اموری که مربوط به انسان نمی‌شود و ثمره و بهره‌ای برای او ندارد، را نباید سئوال کرد.

دومین نشانه سفیه بودن در این روایت، آن است به چیزی جواب بدهد که از او سوال نشده است و نشانه سوم سفیهان نیز شجاعت بی‌دلیل از خود نشان دادن است، یعنی در مواردی که نیاز به تفکر، تأمل و آرامش وجود دارد، بدون درنظرگرفتن بسیاری از مسائل دیگر، شجاعت خود را به رخ‌ دیگران می‌کشد. این امر نشانه حماقت اوست که آثار بد اجتماعی و فردی بسیاری دارد.

فرار حضرت عیسی از احمق

حضرت عیسی (ع) با شتاب به سوی کوهی می‌گریخت. شخصی او را در آن حال دید، به او گفت: با این سرعت کجا فرار می کنی؟ من که پشت سر تو، نه شیری می‌بینیم و نه دشمنی! حضرت عیسی (ع) به او گفت: من از دست آدم‌های احمق فرار می‌کنم. آن شخص کنجکاو می‌پرسید: مگر تو آن همه کور و عاجز و بیمار را شفا نداده‌ای؟ و مگر تو نبودی که آن همه معجزه جاری ساختی که چشم همگان مات و متحیر ماند؟ حال که این همه قدرت داری، پس احمق‌ها را هم عاقل کن. آن حضرت گفت: آری من با دم گرم الهی خود حتی به مردگان روح و حیات بخشیدم، اما با این که بارها و بارها به اندرز آدم‌های احمق پرداخته‌ام، مواعظ من هیچ تأثیری در آنها نبخشیده است.

درس هایی از دعای روز دوم ماه مبارک رمضان

*دعای روز دوم ماه مبارک رمضان

اللَّهُمَّ قَرِّبْنِی فِیهِ إِلَى مَرْضَاتِکَ وَ جَنِّبْنِی فِیهِ مِنْ سَخَطِکَ وَ نَقِمَاتِکَ وَ وَفِّقْنِی فِیهِ لِقِرَاءَهِ آیَاتِکَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین، کلیات مفاتیح الجنان، ص: ۲۳۹

خدایا در این روز مرا به خشنودی‌هایت نزدیک گردان، و از خشم و عقوبت‌های خود دور کن و به قرائت آیات خود موفق بدار  به رحمتت ای مهربانترین مهربانان.

خدایا در این روز مرا به خوشنودی هایت نزدیک کن، یعنی مرا به اموری نزدیک کن که باعث خشنودیت می‌شود.

* خشنودی خالق یا مخلوق

در یک تقسیم، تاریخ دو فرایند را طی کرده است. عده‌ای دنبال خشنودی خالق و عده‌ای دنبال خشنودی مخلوق بودند. آن عده از افرادی که دنبال خشنودی خالق بودند، قرآن از آنها تمجید کرده است و می‌فرماید: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ (سوره بقره،‌آیه ۲۰۷)؛ از میان مردم کسانی هستند که جان خود را در جستجوی خدا می‌فروشند. که در وصف حضرت امیرالمؤمنین (ع) در شب لیله المبیت نازل شده و آن حضرت، در بستر پیامبر (ص) خوابیدند، تا خطر کشته شدن رسول خدا با جان و دل بخرند.

در جای دیگر خداوند می‌‌فرماید: وَ مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ تَثْبیتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّهٍ بِرَبْوَهٍ أَصابَها وابِلٌ فَآتَتْ أُکُلَها ضِعْفَیْنِ فَإِنْ لَمْ یُصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ، (سوره بقره، آیه ۲۶۵)؛ کسانی که انفاق می‌کنند، ولی به دنبال خشنودی خداوند متعال هستند.

یا در جای دیگر می‌فرماید: لا خَیْرَ فی‏ کَثیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ إِلاَّ مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَهٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاحٍ بَیْنَ النَّاسِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتیهِ أَجْراً عَظیماً (سوره نساء، آیه ۱۱۴)؛ کسی که به خاطر خشنودی خدا آن کارها را انجام دهد ما اجر عظیم به او خواهیم داد.

* هدف ما جلب رضایت خداست

همه فروشندگان و صنعت‌گران در تبلیغات تولیدی خود می‌نویسند: «هدف ما جلب رضایت شماست»،‌ ولی در طول عمر خودم فقط در یک ساندویچی در شهر اصفهان دیدم نوشته بود: «هدف ما جلب رضایت خداست».

گاهی رضایت مردم در طول رضایت خداوند قرار دارد.چه زیباست که انسان هم رضایت خدا و هم رضایت خلق خدا را به دست آورد. مثلاً پدر و مادر به فرزند خود توصیه مشروع می کنند. انجام این امر هم رضایت خدا و هم رضایت خلق خدا را به دنبال دارد.

ولی گاهی رضایت خلق با رضایت خداوند در تضاد است. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: لا طَاعَهَ لِمَخْلُوقٍ فِی مَعْصِیَهِ الْخَالِقِ، أمالی الصدوق، ص۳۷۰، در جایی که معصیت خداوند را به دنبال داشته باشد طاعتی برای مخلوق نیست.

در صورتی که اطاعت کردن مخلوق با اطاعت خالق در تضاد باشد باید رضایت خدا در نظر گرفته شود.

خداوند متعال می‌فرماید: وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداکَ لِتُشْرِکَ بی‏ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (سوره عنکبوت، آیه ۸)؛ اگر پدر و مادر مشرک باشند و تلاش کنند که برای من همتایی قائل شوند که به آن علم نداری، از آن ها پیروی نکن.

* سکولار، بی‌توجه به رضایت خدا

از زمانی که دمکراسی در دنیا به وجود آمده است، رضایت خدا، فدای رضایت مردم شده است. به خواست مردم توجه می‌شود، ولی به خواست خدا بی‌توجهی صورت می‌گیرد.

دمکراسی غربی و سکولار، متکی به خواست مردم می‌باشد و اصلاً به خواست خداوند توجه ندارد و این تفاوت عمیق نگرش دینی به اداره جامعه، می‌باشد، که علاوه بر توجه عمیق به خداباوری به ابعاد زندگی بشری نیز توجه دارد.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ طَلَبَ مَرْضَاهَ النَّاسِ بِمَا یُسْخِطُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ کَانَ حَامِدُهُ مِنَ النَّاسِ ذَامّاً وَ مَنْ آثَرَ طَاعَهَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَا یُغْضِبُ النَّاسَ کَفَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَدَاوَهَ کُلِّ عَدُوٍّ وَ حَسَدَ کُلِّ حَاسِدٍ وَ بَغْیَ کُلِّ بَاغٍ وَ کَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ نَاصِراً وَ ظَهِیرا، إرشاد القلوب إلى الصواب، ج‏۱، ص: ۱۷۹؛ پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: کسی که برای خشنودی مردم خدا را به غضب درمی‌آورد، در این صورت حتی ستایشگران او نیز این فرد را مذمت می‌کنند. چون رضایت خدا را فروخته و رضایت مردم را خریده و آثار وضعی آن دوری از عنایت خداست، در این حالت رضایت مردم تبدیل به خشم می‌شود، مثلاً رأی‌دهندگان به او تبدیل به مخالفین می‌شوند.

در قسمت دوم این حدیث پیامبر (ص) می‌ فرماید: کسی که طاعت خدا را در نظر بگیرد، گر چه به بهای خشم مردم باشد و خدا او را از دشمنی دشمنان و حسد حسودان و از ظلم، ظلم‌کنندگان کفایت می‌کند و خداوند یاور و پشتیبان او است.

مهم این است که رضایت خدا به دست آید و در فکر این هم نباشیم که مردم راضی هستند یا نه.

* توصیه شیخ‌عباس صفایی به فرزندش

آیت‌الله شیخ عباس صفایی(ره) به فرزندش در صحن حرم حضرت معصومه (س) با چشم گریان گفته بودند. در فکر به دست‌آوردن رضایت مردم نباش. چون در روایت آمده است رضایت مردم را نمی‌توان به دست آورد، به فکر رضایت خدا باش که او سریع‌الرضا می‌باشد. ولی مردم سریع‌الرضا نیستند. گاهی به شخصی گفته می‌شود: مرا حلال کن، می‌گوید: تا زنده هستم تو را حلال نمی‌کنم، اما به محض این که در خانه خداوند، استغفار کردی، خدا زود راضی می‌شود چون‌که رئوف است.

* سه چیز سبب خشنودی خداست

ثَلَاثٌ یُبَلِّغْنَ بِالْعَبْدِ رِضْوَانَ اللَّهِ- کَثْرَهُ الِاسْتِغْفَارِ وَ خَفْضُ الْجَانِبِ وَ کَثْرَهُ الصَّدَقَهِ، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، ج‏۷۵، ص۸۱؛ حضرت فرمودند: سه چیز باعث می‌شود که بنده به خشنودی خداوند دست پیدا کند؛ زیاد استغفار کردن، فروتنی و تواضع و زیاد صدقه‌دادن.

حضرت علی (ع) می‌فرماید: مَنْ أَسْخَطَ بَدَنَهُ أَرْضَى رَبَّهُ وَ مَنْ لَمْ یُسْخِطْ بَدَنَهُ عَصَى رَبَّهُ، بحار ج۶۷ ص۳۱۲. حضرت فرمودند: کسی که بدن خود را به خشم درآورد، خدا را راضی کرده است و کسی که بدنش را به خشم درنیاورد،‌خدا را نافرمانی کرده است. مثلاً بدن انسان در روزه‌های ماه رمضان (تابستان) تمنای آب سرد دارد تا بنوشد، اما وقتی که ما این بدن را به خشم دربیاوریم و برای اطاعت الهی روزه‌داری کنیم، رضایت خدا را به دست آورده‌ایم.

یا حضرت می‌فرماید: رِضَى اللَّهِ سُبْحَانَهُ مَقْرُونٌ بِطَاعَتِهِ. رضایت خداوند تعالی، ‌مقرون به طاعت او می‌باشد. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص: ۱۸۲؛

اِنَّ أَرْضَاکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَسْبَغُکُمْ عَلَى عِیَالِهِ  بحار الأنوار، ج‏۷۵، ص: ۱۳۶؛ امام سجاد (ع) فرمود: راضی‌ترین فرد، نزد خداوند کسی است که به اهل و عیالش وسعت و گشایش قرار دهد. نان خور و زیردست خود را در تنگنا قرار نمی‌دهد.

* فراز دیگری از دعا روز دوم

«و جنّبنی فیه من سخطک و نقماتک» خدایا مرا از خشم و عقوبت‌های خودت دور بدار.

در مرحله نخست باید بدانیم چه اموری باعث خشم و غضب خدا می‌شود؟

در حدیث قدسی آمده است کسی که گناه کند متعرض خشم خدا شده است.

«ووفقنی فیه لقرائه آیاتک» خدایا ما را موفق کن به قرائت آیات قرآن خود. یکی از شاخصه‌هایی که در زندگی علما به وضوح دیده می‌شود، قرائت قرآن است.

در روایات و منابع دینی نیز بر ارزش قرائت و تدبر در قرآن کریم توصیه شده است و آن را مسیر رستگاری و سعادت دنیوی فرد، قلمداد نموده است.

امام رضا (ع) در هر سه روز یک ختم قرآن می‌کردند یا حضرت نفیسه خاتون، همسر اسحاق از نوادگان امام حسن‌مجتبی (ع) در مصر قبری برای خود کندند و در قبر خود ۶هزار بار ختم قرآن کردند.

* رفع گرفتاری با قرآن

استاد آیت‌الله کشمیری‌(ره) فرمودند: در خانه قبلی (کوچه آبشار قم)، یک نفر از کسانی که تدریس علوم دینی می‌کرد نزدم آمد. او گرفتاری داشت و از زنش ناراحت بود. از من دوائی برای رفع این گرفتاری خواست. گفتم: شما قرآن بخوانید قضیه حل می‌شود. آن اهل دانش گفت: دو سال است لای قرآن را باز نکرده بودم!

* قرائت قرآن در خواب

مرحوم آیت‌الله حاج میرزا عبدالعلی تهرانی از بزرگان علم اخلاق می‌گوید: مرحوم حاج شیخ عبدالنقی نوری هر وقت می‌خوابید قرآن تلاوت می‌کرد. اشخاص نزدیک به ایشان می‌دیدند؛ گاهی اوقات گیر می‌کرد و نمی‌توانست ادامه دهد در این هنگام از خواب بیدار می‌شد و سراغ قرآن می‌رفت و آن را باز می‌کرد و آنجایی که مانده بود از روی قرآن می‌خواند. این حالت بر اثر زیادی انس با قرآن به وجود می‌آید، یعنی انسان به درجه‌ای می‌رسد که قرآن برای او ملکه می‌شود و حتی بدنش را در اختیار می‌گیرد و در خواب هم همان ملکه قرآنی تجلی می‌کند.